Author: erevos

“Μέσω του εγκλήματος, ο εγωιστής έχει επιβεβαιώσει τον εαυτό του και έχει χλευάσει το ιερό· η διάσταση με το ιερό ή μάλλον καλύτερα από το ιερό μπορεί να γενικευθεί. Μια επανάσταση δεν επιστρέφει ποτέ, αλλά ένα σπουδαίο, παράτολμο, ξεδιάντροπο, ασυνείδητο, περήφανο έγκλημα δεν σιγοβροντάει ήδη στο μακρινό κεραυνό και δεν βλέπετε πως ο ουρανός γίνεται δυσοίωνα σιωπηλός και ζοφερός;” -Μαξ Στίρνερ

Μιλάω με λέξεις για πράγματα που οι λέξεις μπορούν μόνο να δείξουν. Αυτό βέβαια είναι αλήθεια οποτεδήποτε κάποιος μιλάει για κάτι, αλλά υπάρχουν περιπτώσεις, όπου οι γλωσσικοί περιορισμοί γίνονται πιο εμφανείς και οι εξηγήσεις αναγκαίες, παρόλο που προσθέτουν περισσότερες λέξεις στο μίγμα. Ο Στίρνερ χρησιμοποιούσε τις λέξεις με έναν κοφτερό, αιχμηρό, άμεσο τρόπο. Εξαιτίας της ευκρίνειας της γλώσσας του, μου φαίνεται δύσκολο να μην αντιλαμβάνομαι την παρεξήγηση ως σκόπιμη, ως επιλογή. Αλλά, εγώ μιλάω τη δική μου γλώσσα. Ξέροντας τα όριά της, γνωρίζοντας πως είναι αντίστοιχη ενός δάχτυλου που δείχνει, όχι μια έκφραση των πραγματικών πραγμάτων που δείχνει και ξέροντας την επιθυμία μου να σας μεταδώσω κάτι χρήσιμο και σημαντικό, θα πασχίσω να είμαι σαφής και θα προσφέρω εξηγήσεις, όπου νιώθω πως χρειάζονται.

Αυτό, για το οποίο έχω σκοπό να μιλήσω, είναι μια πτυχή του έργου του Στίρνερ, που θεωρώ ουσιαστική για κάθε αυθεντικά αναρχική προσπάθεια, π.χ. μια προσπάθεια που συνειδητά στοχεύει στον τερματισμό της δικιάς σου και της δικιάς μου υποδούλωσης από οποιονδήποτε αφέντη, κάθε εξουσία[1], κάθε ιδεολογία, κάθε υποτιθέμενη ανώτερη δύναμη, μέσω της οποίας εσύ και εγώ αλλοτριώνουμε τις ζωές μας, τις δραστηριότητές μας, τους κόσμους μας. Μιλάω για τη στιρνερική καταστροφή του ιερού.

Βέβαια, αυτή η πτυχή του έργου του Στίρνερ, δεν μπορεί να αποκοπεί από το όλον και δεν προσπαθώ να κάνω εδώ έναν τέτοιο διαχωρισμό. Διαλέγω αυτό το σημείο ως αφετηρία για όλο το έργο, γιατί ξεκινώντας από εδώ, νομίζω πως μπορώ να δείξω τη χρησιμότητα του έργου του Στίρνερ για την αναρχική προσπάθεια και να προσφέρω ένα εργαλείο -ή καλύτερα μια ολόκληρη εργαλειοθήκη, για όποιον είναι πρόθυμος να το εξερευνήσει- στους άλλους, ώστε να το χρησιμοποιήσουν στη μάχη ενάντια στην υποδούλωση και την αλλοτρίωση. Αναπτύσσουμε τα ισχυρότερα εργαλεία και όπλα μας, όταν βρισκόμαστε στην επίθεση και η στιρνερική επίθεση στο ιερό ήταν καταστροφική.

Το έργο του Στίρνερ δεν είχε ως στόχο τη δημιουργία μιας μελλοντικής, ιδανικής κοινωνίας ή κόσμου. Μιλούσε για έναν τρόπο να αντιμετωπίζουμε τον κόσμο εδώ και τώρα. Φαίνεται πως κανείς από τους επικριτές του δεν κατάφερε να δει αυτήν την πτυχή αυτού που έκανε ο Στίρνερ και έτσι, σχεδόν κάθε κριτική που έχω διαβάσει είναι μικροπρεπής και σε λάθος κατεύθυνση. Σχεδόν όλες τους αντιμετωπίζουν το μοναδικό και τον εγωισμό, όπως τα όριζε ο Μαξ Στίρνερ, ως προσδιορίσιμους στόχους προς επίτευξη και δυσφημούσαν αυτά τα υποτιθέμενα ιδανικά. Αλλά, το στοιχείο, που διαπερνά το στιρνερικό έργο, είναι η καταστροφή του ιερού. Κάθε μελλοντικό μέλλον, για το οποίο ίσως πασχίσω, θα τείνει να γίνεται ένα ιερό, που θα στέκεται πάνω και ενάντια σε μένα, αν δεν έχω βασίσει τον εαυτό μου στην άμεση αρπαγή της ζωής μου για μένα εδώ και τώρα. Μόνο σε αυτήν τη βάση της άμεσης κυριότητας μπορεί ένα μελλοντικό ιδανικό, ένα όνειρο καθολικής μετατροπής των κοινωνικών σχέσεων, να είναι δική μου ιδιοκτησία ως προέκταση της δικής μου επιθυμίας. Και αυτό σημαίνει πως ξεκινάω εδώ και τώρα να ζω τον κόσμο που επιθυμώ ως μια έκφραση του εαυτού μου εδώ και τώρα, παρά να περιμένω τον ερχομό κάποιου φαντασιακού παραδείσου.

Τι είναι, λοιπόν, το ιερό; Ο Στίρνερ ήταν πολύ σαφής επ’ αυτού: το ιερό είναι οτιδήποτε έχει γίνει ξένο σε σένα και μένα, έχει τοποθετηθεί πάνω από εσένα και εμένα ως αφέντης ή κάτοχός μας. Με άλλα λόγια, όλα εκείνα τα πράγματα, ιδέες, σχέσεις κλπ, από τα οποία εγώ και εσύ ίσως είμαστε κατεχόμενοι. Επομένως, δημιουργούμε το ιερό μέσω μιας διαδικασίας αποξένωσης και πραγμοποίησης, η οποία δημιουργεί ιδεολογία, φιξαρισμένες ιδέες, που κατέχουν εσένα ή εμένα. Για να το πούμε διαφορετικά, το ιερό είναι αυτό που δεν είναι δικό μου ή δικό σου, αλλά που εγώ ή εσύ είμαστε δικοί του.

Αυτό που ο Στίρνερ αντίτασσε στο ιερό (και επομένως και στην αποξένωση και την πραγμοποίηση) ήταν η κυριότητα. Μπορούμε να την αποκαλέσουμε και αυτοκυριότητα, αρκεί να αντιλαμβανόμαστε πως αυτός ο όρος δεν αναφέρεται στην πραγμοποίηση του εαυτού, τον οποίο εγώ και εσύ διεκδικούμε, αλλά στο ότι εγώ και εσύ υπάρχουμε στο εδώ και στο τώρα, δημιουργούμε τους εαυτούς μας, τις ζωές μας και τους κόσμους μας ως δικά μας αυτήν τη στιγμή, χωρίς να ανήκουμε σε οτιδήποτε εκτός από εμάς. Σε οποιαδήποτε στιγμή, σε οποιαδήποτε κατάσταση και αν βρεθούμε, εγώ και εσύ καλούμαστε να κάνουμε μια επιλογή: το να γίνουμε σκλάβοι κάποιων εξωτερικών δυνάμεων -που αποτελούν το ιερό- ή το να ανήκουμε σε εμάς, δηλαδή το να δημιουργούμε και να καταναλώνουμε τους εαυτούς μας κάθε στιγμή όπως νομίζουμε, άσχετα με τις συνθήκες που μας επιβάλλονται.

Όταν απαλλοτριώνω τον εαυτό μου, απαλλοτριώνω επίσης και τον κόσμο μου· τον κάνω ιδιοκτησία μου. Η χρήση του όρου “ιδιοκτησία” από το Στίρνερ τη φέρνει καλά στους αναρχικούς και αυτό είναι κατανοητό. Οι οικονομικές αντιλήψεις περί ιδιοκτησίας, που γνωρίζουμε, είναι πολύ στενά συνδεδεμένες με τους θεσμούς υποδούλωσης και εκμετάλλευσης. Αλλά, μέσα στα γραπτά του, ο Στίρνερ κάνει χρήση αυτής της λέξης, δίνοντάς της μια πολύ πιο ευρεία και βαθύτερη σημασία από την απλή οικονομική (αν και αφού μιλούσε για το εδώ και το τώρα, συμπεριελάμβανε και αυτήν την πτυχή στην ευρύτερη, βαθύτερη σημασία του). Αν το ιερό είναι εκείνο, που έχει γίνει ξένο προς εμένα, τότε καταστρέφω το ιερό για τον εαυτό μου, όταν απλώνω τα χέρια και παίρνω αυτό που είναι αποξενωμένο κάνοντάς το δικό μου, ιδιοκτησία μου και το απολαμβάνω και το καταναλώνω ως δικό μου – επομένως, καταστρέφοντάς το. Η καταστροφή του ιερού είναι επομένως, η λήψη της ιδιοκτησίας.

Αλλά, για να το κάνουμε αυτό σαφές, είναι χρήσιμο να κοιτάξουμε πιο βαθιά στο πώς χρησιμοποιεί ο Στίρνερ την έννοια της “ιδιοκτησίας”. Στο βιβλίο του, ο Στίρνερ κατασκεύασε τη λέξη “αποξένωση” (Fremdentum), ώστε να τη χρησιμοποιήσει ως το αντίθετο της ιδιοκτησίας (Eigentum). Έτσι, αυτό που λέει ο Στίρνερ είναι ότι η ιδιοκτησία μου είναι ότι δεν έχει αποξενωθεί από εμένα, είτε εξαιτίας μιας εξωτερικής δύναμης, που δεν μπορώ να ξεπεράσω, είτε εξαιτίας της δικής μου αυτο-αποξένωσης. Αλλά, ο Στίρνερ καταλάβαινε πολύ καλά πως υπάρχει ακόμα ένα είδος “ιδιοκτησίας” μέσα στον κοινωνικό κόσμο, που μας περιβάλλει, η ιδιοκτησία που δεν μπορεί ποτέ να είναι δική σου ή δική μου, η ιερή ιδιοκτησία.

Ιερή είναι όλη η ιδοκτησία, που εγκρίνεται από το κράτος, από την κοινωνική τάξη ή κάποια άλλη θεσμική ή φαντασιακή ανώτερη δύναμη. Επομένως, συμπεριλαμβάνει την ιδιωτική και τη δημόσια ιδιοκτησία καθώς και κάθε συλλογική, κοινωνική ή κομμουνιστική ιδιοκτησία, εφόσον αυτή προστατεύεται μέσω της επικύρωσης από μια ανώτερη δύναμη ενάντια στην άνευ έγκρισης ατομική χρήση. Και η ιερή ιδιοκτησία καταστρέφεται απλά με το να “απλώσεις τα χέρια” και να την πάρεις. Αντιτασσόμενος στην ιερή ιδιοκτησία, η ιδιοκτησία κάποιου είναι ότι μπορεί να πάρει και να απολαύσει, καταναλώνοντάς το. Περιμένουν από εμένα να σεβαστώ την ιερή ιδιοκτησία, αλλά ως κύριος του εαυτού μου, δεν το κάνω.

Τώρα, όπως είπα παραπάνω, ο Στίρνερ δεν έδωσε καμιά εικόνα για κάποιο ιδανικό μέλλον. Μιλούσε για την αντιμετώπιση των κόσμων μας εδώ και τώρα. Το να του ασκείται κριτική επειδή μιλούσε για “ιδιοκτησία”, χρήματα”, “ανταλλαγή”[2] κλπ., χωρίς να γίνεται προσεκτική εξέταση του πώς μιλάει για αυτά, υπό το φώς της εμμονής αυτής, που τίθεται ως προαπαιτούμενο για μια εντελή καταστροφή του ιερού, σημαίνει πως έχει χαθεί το νόημα.  Για αυτόν τον λόγο, η περιβόητη κριτική των Μαρξ-Ένγκελς είναι ανάξιας λόγου. Η ιδιοκτησία, όπως την εννοεί ο Στίρνερ, είναι κάτι αντίθετο από τον αστικό και καπιταλιστικό ορισμό. Αλλά, στον κόσμο που ζούσε, έπρεπε να αντιμετωπίσει την αστική ιδιοκτησία με τον τρόπο που αυτή έπαιρνε μορφή εντός της κοινωνικής πραγματικότητας και στον κόσμο που ζούμε εσύ κι εγώ, πρέπει να αντιμετωπίζουμε τον καπιταλιστικό ορισμό της ιδιοκτησίας όπως παίρνει μορφή σε αυτόν τον κόσμο, με άλλα λόγια, ως ιερή ιδιοκτησία, επικυρωμένη ιδιοκτησία, περιουσία υπό την προστασία του κράτους και της αστυνομίας, αλλά ακόμα χειρότερα, πολύ συχνά και υπό την προστασία των δικών μου και των δικών σου ηθικών δισταγμών, της δικής σου και της δικής μου συνείδησης, των μπάτσων που έχουμε δημιουργήσει στα στοιχειωμένα κεφάλια μας.

Αρκετές φορές, ο Στίρνερ στο βιβλίο του ασχολείται με την κατάσταση των προλετάριων. Και για εκείνους που δεν το καταλαβαίνουν, η αντίθεσή του στην ιερή και την ατομική ιδιοκτησία γίνεται ξεκάθαρη. Οι προλετάριοι είναι δίχως περιουσία μέσα στην κοινωνία. Αυτό που κατέδειξε ο Στίρνερ είναι πως οι κομμουνιστές δεν θέλουν να τερματίσουν αυτήν την προλεταριακή κατάσταση, αλλά να τη γενικεύσουν. Υποστηρίζουν πως θα το κάνουν αυτό καταργώντας την ιδιοκτησία, αλλά αυτό που κάνουν, στην πραγματικότητα, είναι να δίνουν μια ιερή κυριότητα, πάνω σε όλα τα πράγματα, στο φάντασμα που επιθυμούν: κοινωνία, ανθρωπότητα, “είδος”, “ανθρώπινο ον”, ανθρώπινη κοινότητα -μόνο που, στην πραγματικότητα, θα είναι πάντα κάποια μορφή κράτους αυτό που θα έχει την κυριότητα και θα την παραχωρεί, αφού τα φαντάσματα χρειάζονται μια θεσμοθετημένη δομή για να διαχειρίζονται την περιουσία τους. Επομένως, οι κομμουνιστές θα αφήσουν τους προλετάριους εκεί ακριβώς που βρίσκονται και τώρα· δίχως περιουσία, περιμένοντας την παραχώρηση από τον ιδιοκτήτη. Πάντα στην αναμονή, πάντα στην ένδοια. Ο Στίρνερ κατέδειξε πως δεν είναι τόσο η ιδιοκτησία όσο η ιερότητά της που πρέπει να καταστραφεί. Και ο καθένας από εμάς μπορεί να το κάνει αυτό εδώ και τώρα. Υπάρχουν δύο πράγματα, που αποτρέπουν τους προλετάριους να πάρουν αυτά που επιθυμούν.  Το πρώτο είναι ο διαρκής σεβασμός τους προς την ιερότητα της ιδιοκτησίας. Οι κοινωνιστές, οι οποίοι θα έδιναν την υψηλή κυριότητα στην κοινωνία ως αντίταξη σε εσένα κα εμένα, ενθαρρύνουν αυτόν τον σεβασμό. Οι κομμουνιστές, που θα την έδιναν στο είδος ή στην ανθρώπινη κοινότητα, ενθαρρύνουν αυτόν το σεβασμό. Αλλά, τελικά, είναι ο ίδιος ο προλετάριος ατομικά, που διατηρεί το σεβασμό, παραμένοντας σκλάβος στα φαντάσματα που έχει στο κεφάλι του, στην ηθική, στον σεβασμό για την αφηρημένη ιδιοκτησία, την κοινωνία, την ανθρωπότητα. Για να απαλλαγεί από αυτόν τον σεβασμό, να γίνει δικός του και να καταβροχθίσει αυτά τα φαντάσματα.

Μόλις ο προλετάριος γίνει δικός του, παύει να είναι δίχως ιδιοκτησία και παύει να σέβεται την ιδιοκτησία. Το μόνο πράγμα, που συνεχίζει να στέκεται στο δρόμο του για να πάρει αυτά που επιθυμεί, είναι η δύναμη, η εξουσία εκείνων που ελέγχουν την ιδιοκτησία εντός κοινωνίας. Στο μέτρο που του είναι δυνατό, θα απλώσει τα χέρια του και θα πάρει αυτό που επιθυμεί και εκεί που οι δυνατότητές του είναι μικρότερες των επιθυμιών του, θα προσπαθήσει να αυξήσει τη δική του δύναμη. Ο Στίρνερ είναι αρκετά σαφής στο ότι αυτή είναι μια από τις χρήσεις των εγωιστικών ενώσεων. Αν ένα άτομο σε μια περιοχή διεκδικεί όλην τη γη ως περιουσία του, άλλοι στην περιοχή μπορούν να θρηνήσουν για την κατάστασή τους, να εξεγερθούν ατομικά και μέσω του εγκλήματος (της βεβήλωσης του ιερού), να διατηρήσουν κάπως το βιοπορισμό τους ή μπορούν να ενώσουν τις δυνάμεις τους (σχηματίζοντας μια ένωση εγωιστών), να εξεγερθούν μαζί και να καταλάβουν τη γη του μπάσταρδου. Αν επιτύχουν, μπορούν μετά να αποφασίσουν μεταξύ τους πως θα χειριστούν αυτό που τώρα είναι ιδιοκτησία τους. Αλλά, αυτό συνέβη μόνο επειδή απέρριψαν την ιερότητα της ιδιοκτησίας και δεν απέφυγαν να απλώσουν τα χέρια σε αυτό που επιθυμούν, περιμένοντας και από τους άλλους να κάνουν το ίδιο.

Κάποιοι (συμπεριλαμβανομένου και του Joseph Dejacque) σκέφτηκαν πως μια μορφή κομμουνισμού θα ήταν το αναπόφευκτο αποτέλεσμα του εγωισμού. Διαφωνώ, γιατί θεωρώ πως ο κομμουνισμός πρακτικά είναι η διαχείριση της ιδιοκτησίας, η οποία υποθετικά κατέχεται περισσότερο από κάποιο αφηρημένο συλλογικό ον, παρά από κάποιο πραγματικό και ζωντανό. Επομένως, διατηρεί το ιερό και ο εγωισμός που εμπλέκεται σε αυτόν είναι κίβδυλος εγωισμός -ο εγωισμός εκείνου που είναι πεπεισμένος πως τα συμφέροντά τους φροντίζονται καλύτερα εξυπηρετώντας κάποιον ανώτερο σκοπό. Όμως, η πρακτική της κυριότητας μπορεί εύκολα να φανεί ως ένα είδος κομμουνισμού. Αν η ιδιοκτησία δεν είναι ιερή, ό,τι επιθυμώ και έχω την ικανότητα να αδράξω είναι δικό μου και αν προτιμώ να έχω ευχάριστες και διασκεδαστικές σχέσεις με τους γύρω μου, τότε μπορώ πολύ εύκολα να δουλέψουμε από κοινού και να διαχειριστούμε αυτό που είναι δικό μου, δικό σου, δικό της, δικό του και ούτω καθεξής, έτσι ώστε όλες οι αναγκαιότητες και πολλές από τις ομορφιές να είναι ελεύθερα προσβάσιμες σε κάθε άτομο, που επιθυμεί να απλώσει τα χέρια του σε αυτές. Αλλά, δεν θα υπήρχε κάποια αφηρημένη ιδέα, κανένα φάντασμα, να στέκεται πάνω από εμάς ως ο πραγματικός κάτοχος των πάντων, ούτε κάποια διοίκηση, που θα εξασφαλίζει ισότιμες σχέσεις ή τη διατήριση του ηθικού κανόνα “από τον καθένα ανάλογα με τις δυνατότητές του, στον καθένα ανάλογα με τις ανάγκες του”. Δεν θα ήταν κομμουνισμός, αλλά αμοιβαία κυριότητα.

Αλλά, αυτό δεν είναι το μέρος που είμαι τώρα εγώ ή εσύ (εκτός ίσως από μικρές ομάδες φίλων). Αντιμετωπίζουμε έναν κόσμο, που τον στοιχειώνει το ιερό και ο καθένας από εμάς πρέπει να καταστρέψει αυτό το ιερό και να ανακτήσει ό,τι είναι δικό μας, κάθε στιγμή, άμεσα, καταστρέφοντας τα πάντα που μας εμποδίζουν. Ο καθένας από εμάς πρέπει να ζήσει τη δική του ζωή, τις δικές του δραστηριότητες, τον δικό του κόσμο, ενάντια στον κόσμο του ιερού.

Σημειώσεις:

1. Ξέρω πως υπάρχουν εκείνοι, που θα ισχυριστούν πως αυτή η λέξη είναι “πολύ ασαφής”, απλά λόγω των πολλών νοημάτων της, αλλά μόνο αν είσαι ένας ηλίθιος, είτε από αυθεντική βλακεία είτε από ιδεολογική τύφλωση, δεν καταλαβαίνεις τι εννοώ…

2. Στην κομμουνιστική θεωρία, η ουσία βρίσκεται στην περιουσία και την ανταλλαγή. Νομίζω πως αυτό χάνει το νόημα, καθώς (όπως έδειξε ο Στίρνερ) η “ιδιοκτησία μπορεί να λάβει πολλές, κάποιες φορές αντιθετικές, μορφές και επίσης, ακόμα και όταν συζητάμε, ανταλλάσσουμε λέξεις.  Αντίθετα, αυτό που είναι απαραίτητο για την οικονομία είναι ένα κανονικοποιημένο σύστημα αξίας, δηλαδή ένα σύστημα, στο οποίο δεν μετράει η αξία που εγώ ή εσύ δίνουμε στα πράγματα, αλλά δεχόμαστε τον ορισμό της αξίας από κάποια ανώτερη δύναμη και μετά μετράμε και υπολογίζουμε, σύμφωνα με τους επιβαλλόμενους όρους, σύμφωνα με την ιερή αξία αντί με τους δικούς μας όρους. Επομένως, το μέτρημα και ο υπολογισμός είναι καθοριστικές δραστηριότητες της οικονομίας και είναι δραστηριότητες που κάνουμε, όχι πράγματα.

Wolfi Landstreicher

Πηγή: Machorka