Ο “ατομικισμός” είναι μια από αυτές τις λέξεις, όπως ο “αναρχισμός” και ο “εγωισμός”, που έχουν κακοποιηθεί αρκετά, είτε από άγνοια, είτε από πρόθεση. Για πολλούς ριζοσπάστες είναι συνώνυμη με την ασυδοσία της καπιταλιστικής ζούγκλας και κάποιοι υπέρμαχοι του καπιταλισμού έχουν προσπαθήσει να τη χρησιμοποιήσουν για να τεκμηριώσουν την οικονομική εκμετάλλευση και το μονοπώλιο. Όμως, μια λίγο πιο ευφυής σκέψη σχετικά με τη φύση της καπιταλιστικής κοινωνίας, με τους πανταχού παρόντες αφέντες και τους μαζάνθρωπους της, είναι αρκετή για να υπονομεύσει αυτήν την αντίληψη. Τι το ατομικιστικό υπάρχει στις στρατιές των κυρίων της πόλης, που κινούνται σε βηματισμό μέσα και έξω από τα γραφεία τους, την ίδια ώρα, πέντε μέρες την εβδομάδα και που στο μεσοδιάστημα φυτοζωούν στα κελιά τους στα προάστια; Και πόσο ατομικιστικά είναι τα κοπάδια των βιομηχανικών εργατών, που στέκονται μπροστά από το θεό-μηχανή και επαναλαμβάνουν τα ίδια υποτακτικά τελετουργικά ολόκληρη τη ζωή τους; Το να ρωτάς αυτές τις ερωτήσεις, σημαίνει το να τις απαντάς.
Ατομικιστές
Οι ατομικιστές αναρχικοί δεν επιθυμούν να είναι ακόμα μια μονάδα στις στατιστικές των εκατομμυρίων υπάκουων πολιτών. Έχουν αφαιρέσει τον εαυτό τους από το κοπάδι και η αναρχία τους υπάρχει στη δύναμή τους να επιβεβαιώνουν τον εαυτό τους. Έχουν αποκόψει την αναρχία τους από όλους τους δημοκρατικούς και σοσιαλιστικούς μύθους. Στο διάολο με το “ο λαός θέλει αυτό” ή το “οι εργάτες θέλουν το άλλο”! Ας ζήσουμε τις δικές μας ζωές, ας ακολουθήσουμε τα δικά μας ενδιαφέροντα, ας είμαστε οι εαυτοί μας. Ο ατομικιστής θα ακολουθήσει τον δικό του δρόμο, ακόμα και αν πρέπει να το κάνει μόνος. Δεν θα ήταν και πολύ ατομικιστής, εάν δεν το έκανε.
Κυβέρνηση
Αλλά, αν το άτομο ζει για τον εαυτό του, τότε τι τον εμποδίζει από το να κυριαρχεί πάνω στους άλλους; Τουλάχιστον δύο πράγματα. Πρώτον, εάν οι άλλοι έχουν την ίδια ατομική θέληση με εκείνον, τότε θα την προτάξουν ενάντια στη δική του και συνεπώς, θα ματαιώσουν τις προσπάθειές του. Δεύτερον και σημαντικότερο, οι ατομικιστές ξέρουν πως η εξουσία είναι μια σχέση μεταξύ κυρίαρχου και κυριαρχούμενου, που δένει και καταστρέφει την ανεξαρτησία και των δύο. Όπως σωστά το έχει θέσει ο Μαξ Στίρνερ:
“Εκείνος, που για να υπάρξει πρέπει να υπολογίζει στην απουσία θέλησης των άλλων, δεν είναι παρά το κατασκεύασμα αυτών των άλλων, όπως ο κύριος είναι κατασκεύασμα του υπηρέτη. Αν έπαυε να υπάρχει υποταγή, θα τελείωνε και η κυριαρχία.”
Οι ατομικιστές αναρχικοί δεν θεωρούν την κυβέρνηση ως απλώς το παράγωγο μιας συνωμοσίας από πλευράς λίγων μοχθηρών για να καταπιέζουν τους αθώους πολλούς. Οι πολλοί δεν θα κυβερνούνταν, αν δεν ήθελαν να κυβερνούνταν, αν ήταν ικανοί να κυβερνήσουν τον εαυτό τους. Οι κυρίαρχοι και οι κυριαρχούμενοι είναι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος μιας νομισματικής μονάδας, που οι ατομικιστές απορρίπτουν. Ο δικός τους τρόπος βρίσκεται μακριά και από τους δύο.
Συνεργασία
Η ατομικότητα απορρίπτει κάθε συνεργασία μεταξύ των ανθρώπων; Ο ατομικιστής συνμφωνεί με τον Ίψεν πως “δυνατότερος είναι εκείνος που στέκεται μόνος”, αλλά αναγνωρίζει την αξία της συνεργασίας για να ικανοποίησει κάποιες από τις ανάγκες του. Δεν υπάρχει τίποτα αντιφατικό σε αυτό, γιατί μόνο εκείνος, που είναι ικανός να είναι δυνατός από μόνος του, μπορεί να δημιουργήσει αυθεντικά ελεύθερες ενώσεις με άλλους. Αλλά, μια τέτοια ένωση δεν είναι αυτοσκοπός, διαρκεί μόνο όσο εκείνοι που τη συγκροτούν θεωρούν πως τους είναι χρήσιμη. Δεν είναι κάτι το ιερό, προς το οποίο τα μέλη του έχουν καθήκοντα. Είναι δημιούργημα και υπηρέτης τους, τίποτα περισσότερο.
Οικονομία
Σχετικά με την οικονομία, ο ατομικιστής δεν πιστεύει στον κολλεκτιβισμό, είτε αυτός είναι σοσιαλιστικός, είτε συνδικαλιστικός, είτε κομμουνιστικός. Για αυτόν, η ατομική ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής είναι ο τρόπος να αποκτήσει εγγυημένα ο παραγωγός το προϊόν ή κάτι αντίστοιχο. Σε αυτόν τον τομέα, όπως και σε άλλους, οι ατομικιστές είναι πρώτα από όλα πλουραλιστές και θεωρούν εξουσιαστικό κάθε σύστημα, που θα τους δεσμεύει σε οποιαδήποτε οικονομική σχέση και θα τους εμποδίζει να μπορούν να επιλέξουν εναλλακτικές. Η διαφορά μεταξύ της αντίληψης του ατομικιστή και του κολλεκτιβιστή για την οικονομία βρίσκεται στο ότι ο πρώτος αφήνει κάθε άτομο ελεύθερο να παρέχει στον εαυτό του ό,τι χρειάζεται για να καλύψει τις ανάγκες του, ενώ ο δεύτερος θέλει να κάνει την κοινωνία τον πάροχο και το διαχειριστή των μέσων διαβίωσης. Κάθε σύστημα, που εξαρτά το άτομο από την καλή ή κακή πρόθεση των άλλων, είναι απεχθές στους ατομικιστές. Λίγο τους ενδιαφέρει αν τα μέσα παραγωγής βρίσκονται στα χέρια μιας μονοπωλιακής μειοψηφίας, του κράτους, μιας ομοσπονδίας συνδικαλιστών ή της Κομμούνας, αν δεν έχουν ανεξαρτησία ή ελευθερία επιλογής.
Επανάσταση
Αλλά, οι υποθέσεις για μια μελλοντική οικονομία έχουν μόνο ακαδημαϊκό ενδιαφέρον. Οι ατομικιστές δεν σκοπεύουν να περιμένουν την “επαύριο της επανάστασης” για να ωφεληθούν από τις ιδέες τους. Είναι το σήμερα που τους ενδιαφέρει και όχι ένα υποθετικό μέλλον. Ο ατομικιστής καλοδέχεται όποιον ταξιδεύει σε έναν δρόμο παρόμοιο με το δικό του, αλλά δεν χρειάζεται κανέναν για να ξεκινήσει το ταξίδι του. Ο χριστιανός κοιτάζει τη θέληση του θεού του, ο μαρξιστής και ο συνδικαλιστής τη θέληση του επαναστατικού προλεταριάτου, αλλά ο ατομικιστής κοιτάζει τη δική του θέληση και δεν βασίζεται σε τίποτα έξω από αυτόν. Συνεπώς, δεν πιστεύει στην “ιστορική διαλεκτική”, στο “αναπόφευκτο αποτέλεσμα του ταξικού αγώνα”, τη “νομοτελειακή διαδικασία” ή σε κάποια άλλη συλλογική, ομαδική ή υπερφυσική δύναμη ως το δρόμο για την απελευθέρωσή του. Η αυτο-απελευθέρωση είναι η μόνη μορφή απελευθέρωσης που έχει για αυτόν σημασία. Δεν έχει καιρό για ναρκωτικά χιλιετηρίδων ως καταπραϋντικό για τις τωρινές δυστυχίες και τους σημερινούς εξαναγκασμούς.
Sidney E. Parker
Το κείμενο έχει δημοσιευτεί στο βιβλίο Εχθροί της Κοινωνίας: Μια ανθολογία ατομικιστικής και εγωιστικής σκέψης, των εκδόσεων Ardent Press.